Red de Kloostertuin van het St Luciaklooster

In Bennebroek ligt het Sint Luciaklooster. Dit is een monument. Bij het klooster hoort uiteraard de kloostertuin. Tezamen vormen zij een ensemble met een hoge cultuurhistorische waarde voor de dorpskern Bennebroek. SBEZK heeft zich vanaf eind jaren negentig tot en met 2014 zeer ingespannen om de zgn. historische Oude Kern in Bennebroek te beschermen. Daartoe is in samenwerking met het gemeentebestuur van Bennebroek een nieuw bestemmingsplan opgesteld dat in 2008 gereedkwam. De samenwerking vond plaats tussen SBEZK, Cuypersgenootschap, Vereniging Meerwijk en de ambtenaren en wethouder (Winnubst) van Bennebroek.

In het nieuwe bestemmingsplan werd de Oude Kern beschermd. Daarin was niet alleen het klooster en de tuin opgenomen, maar ook de andere historische onderdelen zoals de Kerk met de pastorie en de tuin, de oude St. Franciscusschool, het portiers huisje, de moestuin, de Lourdesgrot en de begraafplaats. Het washuis hoorde ook bij het klooster maar kreeg geen beschermde status. Ook was er discussie over de oude gymzaal bij de St. Franciscusschool, nl of deze nu wel of niet een beschermde status verdiende.

Met ingang van 2009 ging Bennebroek op in de gemeente Bloemendaal en werd het opgestelde bestemmingsplan voor de Oude Kern door Bloemendaal in de prullenbak gegooid. Opeens wist het gemeentebestuur van Bloemendaal niets van de zo zorgvuldig tot stand gekomen afspraken ter behoud van de Oude Kern af. Deze afspraken waren curieus genoeg plotseling uit het archief verdwenen, zo kreeg onze stichting te horen tijdens een overleg met een ambtenaar van Bloemendaal eind januari 2009.

Gelukkig kreeg het klooster een herbestemming. Er zijn luxe appartementen in gekomen die worden bewoond. SBEZK is een zeer groot voorstander van herbestemming van cultuurhistorisch erfgoed, zelfs als dat betekent dat de oorspronkelijke inrichting daarmee deels wordt aangepast aan de moderne tijd.

De reden hiervoor is eenvoudig: omdat daarmee verloedering en verval van monumenten wordt voorkomen en op den duur sloop. Echter, het park werd afgesloten van de gemeenschap. Destijds hebben wij voorgesteld om het park openbaar te houden zodat de geschiedenis door de dorpsbewoners levendig gehouden werd en zij ook het bos en de tuin konden bezoeken. Het gemeentebestuur wilde daar niet van weten en voor de ontwikkelaars van het klooster was die optie kennelijk ook onbespreekbaar. Het gemeentebestuur van Bloemendaal gaf bovendien als reden aan dat de tuin in het klooster door de eigenaren die daar gingen wonen, zou worden onderhouden. Een particuliere kloostertuin dus met bijbehorend onderhoud.

Niet zo lang daarna werd het bestemmingsplan vernieuwd en vastgesteld (2016) door de gemeenteraad. Het zal u niet verbazen dat in dit plan geen mogelijkheden zijn opgenomen om de kloostertuin te bebouwen. Helaas is het nu zo dat het college van Bloemendaal een principeverzoek heeft ontvangen om een woning te kunnen bouwen in de kloostertuin voor één van de ontwikkelaars die thans in het klooster woont. De andere ontwikkelaar wil ook graag een huis bouwen in de tuin. Het college is voornemens om met het principeverzoek in te stemmen en heeft de raad geschreven dat het een collegebevoegdheid is om de bouw te vergunnen. Het argument om in de kloostertuin te gaan bouwen luidt als volgt (cursief gedrukte tekst is letterlijk overgenomen):

De Kloostertuin is op deze plek maar beperkt onderhouden waardoor er door uitval van bomen een open plek is ontstaan. Het inpassen van een woning op dit perceel is hierdoor niet ondenkbaar. De woning wordt ingepast in het groen, op een open plek waar de historische structuur van het beschermde kloostertuin momenteel niet meer aanwezig is. De bouw van de woning doet geen schade aan het gemeentelijk monument St. Luciaklooster. De rijke historische context van de omgeving is grondig onderzocht, waarbij de harmonie tussen bebouwing en natuurlijk landschap benadrukt wordt. De bebouwing wordt zo geplaatst dat bestaande bomen behouden blijven en er voldoende afstand wordt gehouden van de erfgrenzen. Op deze manier blijft het perceel herkenbaar als bosgebied en wordt de groenwaarde ervan gewaarborgd.

De initiatiefnemers willen met de middelen die vrijkomen uit deze ontwikkeling gebruiken voor het noodzakelijke herstel van de kloostertuin zoals het achterstallig onderhoud en andere passende interventies. Hoewel het initiatief voor de toevoeging van een woning op het terrein van de kloostertuin enige potentie heeft, passend is binnen de structuurvisie en niet strijdig is met de eisen gesteld voor de ruimtelijke kwaliteit, ontbreekt het nog aan cruciale details omtrent de financiële investeringen en de concrete maatregelen die de voorgestelde ontwikkeling zullen ondersteunen. Zonder deze informatie blijft het plan slechts een toevoeging van één woning op een locatie waar het bouwen van de woning niet logisch is in de landschappelijke groene structuur van de omgeving.

SBEZK verzet zich tegen deze motivering die in onze ogen geen hout snijdt. Het kloostercomplex is beschermd en zeldzaam. Een klooster in de omvang van Bennebroek is boven de rivieren beperkt. De combinatie van het kloostergebouw met de tuin en portierswoning is nog zeldzamer.

We kunnen het de zusters niet meer vragen, maar kloosters en kerken worden opgericht om het woord Gods te verbreiden, via onderwijs, missie of zelfs contemplatie. Het oprichten van een klooster in overwegend protestants gebied kan als provocatie gezien worden, als geografische misser als piketpaaltje in de verbreiding van het ware geloof, maar het blijft bijzonder.

In Noord-Brabant en Limburg vond (ongeveer 1995) een grondige en gemotiveerde selectie van de geïnventariseerde kloosters plaats. In Noord-Holland werd dit nagelaten en werden slechts enkele stedelijke kloosters geplaatst. Volgens de VNG nota gemeentelijk monumentenbeleid (2000, opgesteld in overleg met de rijksdienst) was het de bedoeling dat de gemeenten potentiële rijksmonumenten zouden aandragen. Het resultaat van dit onvoltooide beleid is dat van de 62 op de lijst genoemde beschermde kloosters 49 in Noord-Brabant en Limburg staan, vijf in Zuid-Holland en twee in Noord-Holland.

Het voorgaande betekent dat wij niet kunnen instemmen met de aantasting van de bijzondere waarde van de hiervoor genoemde combinatie en dus niet akkoord gaan met de bouw van woningen in de kloostertuin bij het Luciaklooster.